Shared posts

08 Feb 16:26

از تکنولوژی‌های پیشرفته چه خبر؟ (مشاهدات یک ایرانی در یک استخر سوئدی)

by Bamdad Irani (‫بامدادی‬‎)

بیشتر به خاطر ورزش و تحرک و گاهی هم محض تفنن برای شنا به استخر می‌روم. در شهرمان یک مجموعه‌‌ی ورزشی نسبتا بزرگ با محوریت شنا و ورزش‌های آبی وجود دارد. تا مدت‌ها فقط اسمش را شنیده بودم و رغبتی به امتحان کردن‌اش نداشتم، اما الان چند ماهی است از آن استفاده می‌کنم و فکر می‌کنم در آینده بیشتر هم سراغش بروم. آن‌چه در این‌جا می‌نویسم چند نمونه از مشاهدات من در محیط این مجموعه‌ی ورزش‌های آبی یا به قول خودمان استخر شنای سوئدی است.

۱

در رخت‌کن مردانه شش سشوار دیواری وجود دارد. دو تا از آن‌ها در ارتفاع پایین روی دیوار نصب شده‌اند که زیر یکی از آن‌ها یک چهارپایه‌ی کوچک پلاستیکی گذاشته‌اند به طوری که یک بچه‌ی ۴ ساله هم اگر روی چارپایه‌ی بایستد قدش به سشوار خواهد رسید. دو تای دیگر در ارتفاع متوسط قرار دارند و دو تای آخر در ارتفاع بالا. به این ترتیب نه تنها مشتری‌های خردسال می‌توانند موهایشان را خشک کنند بلکه مردهای قدبلند نیز. به بیان دیگر همه، از کوتوله‌ (dwarf) بگیر تا الف‌ (elf) می‌توانند موهایشان را خشک کنند!

آیا این نوع طراحی به دسترسی و استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته مربوط می‌شود؟ خیر. چون فهمیدن این نکته که مشتری‌ها سن‌ها و جثه‌های مختلفی دارند و در نتیجه میخ‌کردن سشوارها با ارتفاع‌های مختلف به دیوار نیاز به فن‌آوری خاصی ندارد. سشوارها مثل اغلب تجهیزات استخر قدیمی هستند، برای نصب کردن‌شان به دیوار هم به چند عدد میخ و یک چکش احتیاج است که فن‌آوری‌های جا افتاده‌ای هستند که اغلب جوامع جهان امکان تولید یا وارد کردن آن‌‌ها را دارند. پس این که سشوارها با ارتفاع‌های مختلف به دیوار نصب شده‌اند نشان دهنده‌ی چیز دیگری است:

در این فرهنگ به این‌که خردسالان ممکن است خودشان بخواهند مستقلا سر خودشان را خشک کنند همان‌قدر احترام گذاشته می‌شود که به خواست مشابه افراد قدبلند یا قدکوتاه‌. این نکته که قد آدم‌ها با هم فرق می‌کند و بچه‌ها هم آدم هستند عمیقا درک شده است. اما تفاوت‌ آدم‌ها فقط به قد آن‌ها مربوط نمی‌شود، اما می‌شود احتمال داد (من به شما اطمینان می‌دهم) جامعه‌ای که موقع نصب سشوار روی دیوارش به بچه‌ی ۴ ساله تا مرد ۲ متری فکر کند، پیش‌تر به چیزهای اساسی‌تر فکر کرده است.

۲

استخر غروب‌ها شلوغ است، به خصوص غروب جمعه‌. شب تعطیل است و طبعا خیلی‌ها دوست دارند خستگی یک هفته کار را با حضور در آب از تن در کنند. همه جور آدمی هست. پدر یا مادرهایی که به تنهایی یا مشترکا بچه‌های خردسال یا نوجوان‌شان را به استخر آورده‌اند تا در آب تاتی‌تاتی کنند، جوانان و افراد میان سال که بیشتر به قصد شنا و ورزش کردن آمده‌اند، افراد مسن‌تر که یا شنا می‌کنند و یا در آب راه می‌روند تا عضلات و مفاصل تحلیل‌رفته‌شان را تقویت کنند. زن، مرد، پیرمرد، پیرزن، خردسال، نوجوان، دختر، پسر، تنها،‌ گروه، خانواده همه هستند… و این در حالی است که چندین کلاس آموزشی گروهی همزمان در جریان است و خیلی از قسمت‌های استخر رزرو شده چون آموزش در جریان است.

لابد تصور می‌کنید عجب وضعیتی است و مگر می‌شود توی این شلوغی شنا کرد. لابد توی ذهن‌تان جایی مثل بهترین استخرهای تهران در ساعت‌های شلوغ تداعی می‌شود. مجموعه‌ی ورزشی صدف یا باشگاه انقلاب که رفته‌اید؟ وقتی شلوغ می‌شود عملا نمی‌شود یک طول یا عرض را مستقیما شنا کرد. یا پایت توی چشم بچه‌ای می‌رود یا آرنج کسی که به خاطر نبودن جا مجبور به تغییر مسیر شده به صورت‌ات می‌خورد.

تصورتان اشتباه است. همه‌ی کسانی که برای ورزش کردن آمده‌اند شنا می‌کنند، آن‌هم در طول استخر، بدون آن‌که کوچکترین مزاحمتی برای کسی ایجاد شود.  چطور چنین چیزی ممکن است؟

شاید تصور می‌کنید خوب سوئد است و ثروتمند. لابد ده‌ها استخر دارند و فضای زیادی برای همه هست. فضا البته کم نیست، اما به نسبت جمعیتی که از تسهیلات استخر استفاده می‌کنند (این‌جا بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مجموعه‌ی ورزش‌های آبی شهر است) فضای استخر بزرگ نیست. مجموعه متشکل از دو استخر ورزشی (برای شنای ورزشی)، یک استخر تفریحی (برای خردسالان و همراهان‌شان و سایر افراد کوچک با بزرگی که قصد تفریح دارند) و یکی دو استخر کوچک برای بچه‌هاست. نکته‌ی مورد نظر من به دو استخر ورزشی مربوط می‌شود.

این دو استخر به صورت طولی به چندین لاین تقسیم شده‌اند (با طناب‌های شناور) و در نتیجه کسی نمی‌تواند در عرض شنا کرد (بین خودمان باشد، من هیچ وقت فلسفه‌ی شنا در عرض را نفهمیده‌ام). در ضمن هر کدام از لاین‌ها بسته به ساعت شبانه‌روز یک تابلو دارد که به شناگران نوع شنای مجاز در آن لاین را نشان می‌دهد. مثلا این‌که لاینی برای کلاس‌های آموزشی رزرو است، یا فقط برای کسانی است که قصد شنای سریع دارند یا فقط مال کسانی است که شنای تمرینی می‌کنند. همیشه دست کم یک لاین شنای تمرینی در استخر وجود دارد. در این لاین شناگرها خلاف جهت حرکت عقربه‌های ساعت و همیشه از منتها الیه سمت راست شنا می‌کنند. به این ترتیب ده‌ها شناگر می‌توانند بدون این‌که مزاحم هم باشند در یک لاین نسبتا باریک شنا کنند و ساعت‌ها بی‌وقفه، بدون این‌که انگشتی در چشم‌شان فرو رود یا مجبور شوند تغییر مسیر دهند. همین ایده‌ی ساده باعث شده است کارایی استفاده از لاین‌های استخر و به طور همزمان کیفیت تجربه‌ی شناگران به مراتب بالاتر رود. من در این لاین‌ها شنای تمرینی کرده‌ام. عالی است. حسی که از سایر شناگران می‌گیرم و این‌که می‌توانم راحت و طولانی بدون مزاحمت و وقفه شنا کنم فوق‌العاده لذت‌بخش و مفرح است.

در قسمت مربوط به شنای سرعتی هم همین داستان است. یعنی باز هم شناگرها از سمت راست حرکت می‌کنند و در نتیجه چندین نفر می‌توانند همزمان در یک لاین باریک شنا کنند. نکته ایناست که در این لاین سرعت شناگرها بالاتر است.

آیا تفکیک استخر به چند لاین طولی و تعیین قسمتی از آن به شنای تمرینی و قسمتی دیگر به شنای سرعتی کار دشواری است؟ آیا نیاز به تکنولوژی پیشرفته یا سرمایه‌گذاری زیاد دارد؟ آیا باید حتما یک کشور اسکاندیناوی و مرفه بود تا توانست چنین سیستم منظم و ساده‌ای را در هر استخری پیاده کرد؟

پاسخ قطعا خیر است. اما سوالی که ایجاد می‌شود این است که «پس چرا» نمونه‌ی این ایده‌های ساده را در استخرهای معمولی یا حتی خوب کشور خودمان نمی‌بینیم؟

huc68oxwqccs7qgkyqkymg

۳

برخلاف محیط استخر، رخت‌کن زن‌ها و مردها از هم جداست که موضوعی کاملا مرسوم در سوئد است. محیط‌های ورزشی معمولا مختلط هستند، اما رخت‌کن‌ها جدا. در مجموعه‌ی ورزشی چندین حمام سونا هم وجود دارد که چنان‌چه صراحتا ذکر نشده باشد که مخصوص مردها یا زنان است،‌ مختلط است به این معنا که همه دست کم با مایو وارد آن می‌شوند. افراد در سوناهایی که مختص یک جنس است، ممکن است کاملا برهنه شوند. در ضمن مردها موقع تعویض یا استحمام در محیط رخت‌کن هم کاملا برهنه می‌شوند. اصولا این عادی بودن برهنه شدن در حضور سایر مردها یکی از شوک‌های فرهنگی‌ من در سوئد بود. موضوع البته برای خودشان بسیار عادی است، همان‌طور که برای ما در ایران با مایو زیر دوش رفتن عادی است. مهاجرهای غیراروپایی در سوئد معمولا به شیوه‌ی مرسوم در فرهنگ خودشان با مایو زیر دوش می‌روند و با شرم مایوشان را تعویض می‌کنند. حدس می‌زنم در رخت‌کن‌ زن‌ها هم وضعیت کم و بیش همین‌طور باشد.

اما این نکته‌‌ی اصلی‌ای که می‌خواستم بگویم نبود.

در رخت‌کن بودم و مشغول خشک کردن و لباس پوشیدن. چند تا قفسه آن‌طرف‌تر دو تا پسربچه‌ی سوئدی حدودا ۴ یا ۵ ساله هم بودند که با پدرشان آمده بودند. آن‌ها هم شنایشان تمام شده بود و بعد از دوش گرفتن قصد داشتند لباس بپوشند. پدرشان دیده نمی‌شد، اما هر چند دقیقه یک بار از پشت ردیف بعدی کمد‌های رخت‌کن صدایش به گوش می‌رسید که خطاب به بچه‌ها جمله‌ای می‌گفت. نه عجله داشت،‌ نه داد می‌زد. با آن‌ها گپ می‌زد، در امتداد حرف‌هایی که بچه‌ها می‌زدند.

چند دقیقه‌ای بچه‌ها را زیر نظر داشتم. کودکانه، آهسته، اما با دقت و پشتکار کارهایشان را انجام می‌دادند. هر کدام یک کیف کوچک ورزشی داشتند. سر و بدن‌شان را خشک کردند، مایوشان را عوض کردند و توی یک کیسه‌ی نایلونی قرار دادند که سایر لباس‌هایشان را خیس نکند. حوله‌شان را تا کردند و گذاشتند توی کیف. لباس پوشیدند، سرشان را شانه زدند، سشوار زدند و در این حین مدام با هم حرف می‌زدند. حسابی سرخوش بودند و این کارها برایشان سخت به نظر نمی‌رسید. کمی آن‌طرف‌تر رفتم که ببینم پدرشان چکار می‌کند. او هم مشغول لباس پوشیدن بود. سوئدی‌ها کلن عجله نمی‌کنند، اما این‌طور به نظرم رسید که این پدر نه تنها عجله ندارد،‌ که چه بسا لباس پوشیدن‌اش را عمدا طول می‌دهد تا بچه‌ها که آهسته‌تر بودند هول نشوند و کارهایشان را خوب انجام دهند. حواسش به بچه‌ها بود، اما مطلقا در کار لباس پوشیدن آن‌ها دخالت نکرد. معلوم بود این اولین‌باری نیست که بچه‌ها کارهایشان را خودشان انجام می‌دهند. بلد بودند. با همان حرکت‌های کودکانه و دست‌های کوچک‌شان و همان‌طور که مشغول حرف زدن با هم بودند کارهایشان را تا آخر انجام دادند، زیپ ساکشان را بستند، کلاه‌ و کاپشن‌شان را پوشیدند و رفتند دم در مشغول پوشیدن کفش‌هاشان شدند که در این موقع بود که پدر نیز به آن‌ها ملحق شد.

بی‌اختیار در ذهنم ده‌ها پدر و مادری که از میان دوستان و اقوام و آشنایان خودم می‌شناسم مجسم شدند. پدرها و مادرهایی که از سر محبت و دلسوزی مدام پشت سر بچه‌ راه می‌روند. که مواظب باشند بچه کوچک‌ترین خطایی نکند، کاری کمتر از عالی انجام ندهد… نکند بچه اشتباهی کند و لباس نامناسبی بپوشد یا موهایش را نتواند آن‌طور که شایسته است شانه بزند. مادر به دقت موهای بچه‌ را شانه می‌کند و پدر همان‌طور که قدم به قدم بچه را دنبال می‌کند، اسباب‌بازی‌ها و خرت و پرت‌هایی که پشت سر او جا مانده را جمع می‌کند. پدر و مادری که در میهمانی‌ها یا جلوی غریبه‌ها مدام مواظب حرف‌ها و حرکت‌های بچه هستند، نکند پایش را اشتباهی و جایی که نباید دراز کند یا مثلا به بزرگتری به جای «شما» بگوید «تو».

سوالی که برای من همیشه مطرح بوده این است که اگر قرار باشد پدر و مادر همیشه یک قدم پشت سر بچه‌ باشند و به جای او کارهایش را انجام دهند و حتی قبل از آن‌که بچه امکان اشتباه کردن داشته باشد، او را تصحیح کنند، پس دقیقا کی و چگونه قرار است جناب بچه مفهوم استقلال نفس و مسئولیت‌پذیری را تجربه کند و یاد بگیرد؟‌

۴

برای این‌که شنای کرال را به صورت اصولی یاد بگیرم و از آن لذت بیشتری ببرم چند جلسه آموزش گروهی ثبت نام کرده‌ام. مربی ما مردی است حدودا ۲۵ ساله که صاحب یکی از زیبا‌ترین و ورزیده‌ترین اندام‌هایی است که تاکنون در مرد یا زنی دیده‌ام، طوری که مرا به یاد پیکره‌ی داوود ساخته‌ی میکل‌آنژ می‌اندازد. از شنا کردنش که شاید بهتر باشد چیزی نگویم. چنان نرم و بی‌صدا و چابک و زیبا شنا می‌کند که راه رفتن روی زمین حرکتی زشت و ناموزون می‌نماید و آدم به این فکر می‌افتد که شاید اندام انسان برای شنا کردن در آب بهینه شده است و نه برای راه رفتن روی خاک!

ما در کلاس ۸ نفریم. چهار مرد و چهار زن. بیشتر در دهه‌های ۲۰ و ۳۰ سنی هستند ولی یک خانم و یک آقای حدودا ۵۰ ساله و یک خانم حدودا ۶۵ ساله هم هستند. کم و بیش با بقیه‌ی کلاس تمرین‌ها را انجام می‌دهند. بعد از هر تمرین مربی از همه می‌پرسد «این تمرین چطور بود؟ سخت بود یا آسان؟» و همه کم و بیش جوابی می‌دهند… و خانم ۵۰ ساله اغلب با خنده می‌گوید: سخت بود. خسته شدم حسابی.

و مربی لبخند می‌زند.

هر بار که این خانم می‌گوید خسته شده‌ام، منتظرم که مربی بگوید: «اشکالی نداره. شما با توجه به سن‌ و شرایط‌تون خوب دارین عمل می‌کنید!»

اما نمی‌گوید. نگفت. حتی یک بار. حتی به اشاره. حتی غیرمستقیم.

تصادفی است؟‌

به نظر من خیر.

تا آن‌جا که با سیستم‌های آموزشی سوئد، چه در مدرسه، چه در دانشگاه و چه در محیط‌های ورزشی نظیر این‌جا آشنا شده‌ام، فلسفه‌ی غالب در امر آموزش این نیست که شما را با یک محک و معیار از پیش تعیین شده بسنجند. شما را به رقابت با الگویی عینی (مثل بغل‌دستی‌تان) یا ذهنی (مثل آن‌چه از یک مرد ۲۵ ساله یا یک زن ۶۵ ساله «انتظار می‌رود») ترغیب نمی‌کنند. در آموزش روی «رقابت کردن» و «برنده شدن» (هر رقابتی در ذات خود برنده شدنی دارد) تاکید نمی‌شود. حالا چه رقابت با بغل‌دستی‌تان باشد و چه رقابت با الگویی از پیش ساخته شده از آن‌چه تو باید باشی.

این نکته که آدم‌های مختلف توانایی‌ها و مهارت‌های جسمی و ذهنی و همین‌طور اولویت‌های مختلفی دارند در سیستم آموزشی سوئد نهادینه شده است و به عنوان یک موضوع زیربنایی جا افتاده به گونه‌ای که مدام مصداق‌ها و نمودهای این نگرش را در جاهای مختلف می‌بینم.

فرض این است که هر کسی چه ۲۰ سالش باشد چه ۶۵ سالش، چه درشت و قوی جثه و چه کوچک و ضعیف، حداکثر تلاش‌اش را می‌کند تا از موضوع آموزش بهره جوید. فرض این است که من، با شناختی که از توانایی‌های خودم دارم، بهترین تلاشم را می‌کنم تا از آن‌چه به من عرضه می‌شود بهره جویم. هدف محیط آموزشی این نیست که مرا به رقابت با نفر بغل دستی که ممکن است جوان‌تر، قوی‌ جثه‌تر یا سریع‌تر از من باشد ترغیب کند. چرا که نتیجه‌ی چنین ترغیبی مشخص است: «من احساس بدی خواهم داشت از این‌که نمی‌توانم با همکلاسی تواناتر خودم رقابت کنم». در راستای همین ذهنیت، مربی یا معلم من را با یک الگو یا تصوری که از پیش برای خودش ساخته مقایسه نمی‌کند و مرا به رقابت با آن الگوی ذهنی تشویق نمی‌کند. مثلا اگر مربی به آن خانم که از خستگی گلایه می‌کرد بگوید: «شما نسبت به سن‌تون خوب دارین تمرین می‌کنید»، این جمله که ظاهرا یک تشویق ساده است، در درون خود نکته‌ای نهفته دارد: «یعنی از کسی که در سن شماست انتظار مشخصی می‌رود و شما نسبت به آن معیاری که از پیش تعیین شده است، بهتر یا بدتر عمل می‌کنید» یا «تو با این سنت انتظار داری مثل آدم خوش‌هیکل و جوان و نیرومندی همچو من شنا کنی؟ طبیعیه جونم که خسته شده باشی. آروم باش!»

اما این نوعی ترویج رقابت و به طور غیرمستقیم تحقیر آدمی است که در موقعیت ضعیف‌تری قرار دارد و به راحتی ممکن است به حاشیه رانده شود. به همین دلیل مربی آن‌را نمی‌گوید،‌ بلکه لبخند می‌زند و از این‌که همه دارند بهترین سعی‌شان را می‌کنند راضی است.

نتیجه‌ی چنین نگاهی به آموزش و فرهنگ این است که افرادی که به خاطر شرایط سنی، جسمی یا ذهنی توانایی‌ها یا مهارت‌های محدودتری دارند یا به هر دلیل با نرم‌ها و عرف‌های مرسوم جامعه متفاوت هستند، از حضور در عرصه‌های مختلف ورزشی و اجتماعی خجالت نمی‌کشند و عرصه‌های اجتماعی برای حضور افراد با توانایی‌ها و خصوصیت‌های متنوع‌تری باز می‌شود. نتیجه‌ی چنین نگاهی به آموزش و فرهنگ این است که در کلاس شنای مقدماتی خانم‌ یا آقای ۶۰ ساله شرکت می‌کند و بدون استرس و حس باختن در رقابت، خودش و توانایی‌های خودش را به بهترین روشی که مناسب می‌داند به چالش می‌کشد. نتیجه‌ی‌ آن‌را در عرصه‌های فرهنگی و علمی و فنی و هنری هم می‌توانید حدس بزنید.

این است که به نظر من مربی ما فقط تن و سیمای زیبایی ندارد، بلکه او نماینده‌ی یک فلسفه‌ی آموزشی زیبا نیز هست.
________________________________________
با توجه به فیلتر بودن بامدادی در ایران، لطفا مطالب آن‌را از طریق اشتراک در خوراک آن پی‌گیری کنید. استفاده از مطالب و عکس‌های منتشر شده در وبلاگ‌ها و فوتوبلاگ‌های من به شرط «نقل قول دقیق»، «ذکر ماخذ» و «ارجاع لینک به اصل پست» بلا مانع است. در ضمن جهت گفتگو و تبادل نظر، شما را به حضور و مشارکت در گوگل‌پلاس دعوت می‌کنم.


دسته‌بندی شده در: جامعه, سوئد

17 Dec 06:06

مشروح گزارش صندوق بین‌المللی پول از ۱۰ شاخص کلان اقتصاد ایران

کفایت ذخایر ارزی ایران برای واردات 14 ماه
خبرگزاری تسنیم: صندوق بین‌المللی پول با بررسی ۱۰ شاخص کلان اقتصاد ایران در سال ۲۰۱۳، از ۲ برابر شدن رشد نقدینگی ایران، ثبات تولید گاز به‌رغم تحریم‌ها، رتبه چهارمی منطقه از نظر کفایت ذخایر ارزی برای واردات و نصف شدن تراز حساب‌های جاری ایران خبر داد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، صندوق بین المللی پول در گزارشی موسوم به «چشم انداز اقتصاد منطقه ای: خاورمیانه و آسیای مرکزی» به بررسی وضعیت اقتصادی 30کشور منطقه در سال 2013 میلادی و چشم انداز اقتصادهای این منطقه در سال 2014 پرداخته است.
17 Dec 06:06

گزارش تکان‌دهنده تفحص از تأمین‌اجتماعی

ر جلسه علنی امروز مجلس شورای اسلامی گزارش تحقیق و تفحص از سازمان تأمین اجتماعی شرکت‌های سرمایه‌گذاری سازمان تأمین اجتماعی و شرکت‌های تابع از سوی سخنگوی کمیسیون اجتماعی مجلس در صحن علنی قرائت شد.در ابتدای این گزارش با اشاره به درخواست تحقیق و تفحص از سازمان تأمین اجتماعی از سوی تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در سال 91 در خصوص تحقیق و تفحص از این سازمان و ذکر محورهای تحقیق و تفحص به بیان مسائل و مواردی که در این گزارش مورد بررسی قرار گرفته است اشاره شده است.
24 Nov 15:14

تازه‌های نشر مرکز


زندگینامه یک ژانر ادبی
کتابی دیگر از مجموعه مکتب‌ها، سبک‌ها و اصطلاح‌های ادبی و هنری که نوشته «آلن شلستون» است و با ترجمه «حسن افشار» به فارسی منتشر شده است. در آغاز کتاب درباره زندگینامه‌نویسی آمده است: «با همه بی‌مهری ادبیات به زندگینامه‌ها، زندگینامه‌نویسی؛ پیوسته رشد کرده است. کشش یک نگاه نه فقط به قله‌ها که همچنین جزییات زندگی اشخاص را می‌توان از آمارهای ناشران و کتاب‌داران دریافت. خواننده عادی امروزه شاید همان خواننده‌ای نباشد که ساموئل جانسون وقتی از او سخن می‌گفت در نظر داشت، اما اگر رای او را ملاک بگیریم، ارجحیت‌های داستان‌نویسی در گزینش قالبی که در آن بتواند حقیقت دلخواه خودش را بیافریند ممکن است عذر و بهانه‌ای بیش جلوه نکند. زندگینامه دوگونه کشش برای خواننده دارد. هم کنجکاوی او را در مورد شخصیت انسان ارضا می‌کند و هم علاقه او را به دانستن حقایق، اینکه واقعا چه شد. البته این دو جنبه تقریبا از یکدیگر جدایی‌ناپذیرند، اما طیف اخلاقی گسترده و پیچیده‌ای را در بر می‌گیرند.»

ابعاد پنهان ادبیات آذربایجانی
این کتاب به ارزیابی و تبیین نقش متناقض و تاثیر تنگنای «سازگاری اجباری» بر شکل‌گیری تفکر...

24 Nov 12:34

آیا دانستن همیشه به صلاح شماست؟ شش سناریوی فرضی

by bamdadi

تلاش برای «دانستن» یا «کسب معرفت» معمولا به عنوان یک «فضیلت» (virtue) تلقی می‌شود. اما آیا «دانستن» به معنای افزایش معرفت ما نسبت به خود یا دنیای پیرامون خود همیشه ارزشمند است؟ به عبارت دیگر،‌ آیا می‌توان موقعیت‌ یا موقعیت‌هایی را تصور کرد که در آن‌ها «ندانستن» (یا تاخیر در دانستن) بهتر از «دانستن»‌  (یا دانستن فوری) باشد؟ توجه کنید در این‌جا «دانستن» به معنای عام آن تعریف می‌شود، نه به معنای خاص آن که «کسب علوم تجربی» باشد. با این تعریف، «دانستن» شامل پاسخ پرسش‌هایی نظیر «آیا شریکم امانت‌دار خوبی است یا خیر» یا «آیا خالق هوشمند وجود دارد یا خیر» یا «آیا توی حساب بانکی‌ام به اندازه‌ی مبلغ معینی پول دارم یا خیر» نیز می‌شود.

اما ارزش دانستن را نمی‌توان به کمک ابزارها و روش‌های مرسوم کسب معرفت ارزیابی کرد. برای این‌کار به یک ساز و کار فرامعرفتی یا پیش‌معرفتی نیاز داریم. اجازه دهید اسمش را بگذاریم «مصلحت» (prudence). اما کدام «مصلحت» و برای چه کسی یا چه چیزی؟ در این جا منظور مصحلت «شما» (شخص شما) و کسانی است که برای شما اهمیت دارند. طبعا مواردی که در آن‌ها «شما» به وضوح عزم فعل غیراخلاقی دارید را از گزینه‌ها حذف می‌کنیم، چون فرض را بر این می‌گیریم که شما حسن نیت دارید و درچارچوب یک دستگاه اخلاقی معقول و عادلانه صلاح خود را در تضاد آشکار با صلاح دیگران قرار نمی‌دهید.

در نتیجه سوال بالا را می‌توان به این صورت نوشت: «آیا می‌توانید موقعیت یا موقعیت‌هایی را تصور کنید که شما با نهایت حسن نیتی که دارید، صلاح خود را در «ندانستن» یا «به دست نیاوردن معرفت نسبت به چیزی یا پدیده‌ای» بدانید؟

با چند مثال و تجربه‌ی فکری ادامه می‌دهم. در هر مورد سعی کنید خود را در جهان ساده‌ی شده‌ای که در تجربه‌ی فکری ذکر شده قرار دهید. شما چکار می‌کنید؟‌ کدام استراتژی معرفت‌شناسیک برای موقعیت‌های یاد شده با «مصلحت» شما منطبق ست؟

در هر حالت استراتژی‌های «فورا دانستن»، «با تاخیر دانستن» یا «هرگز ندانستن» را در نظر بگیرید.

۱ 

زوج جوانی هستید و تولد فرزند اول‌تان را انتظار می‌کشید. شما این امکان را دارید که به کمک روش‌های پزشکی کاملا بی‌ضرر از جنسیت فرزندی که چند ماه بعد متولد خواهد شد با خبر شوید. اما احتمال می‌دهید که دانستن جنسیت فرزند از ذوق و هیجانی که تجربه می‌کنید بکاهد و این تجربه‌ی منحصر به فرد را به فرایندی عادی‌تر تبدیل کند. از طرفی در صورتی که جنسبت فرزند را بدانید می‌توانید بهتر برای ورود او برنامه‌ریزی کنید و آماده شوید. صلاح شما کدام است؟ آیا به صلاح خود می‌دانید که «جنسیت فرزند متولد نشده‌ی خود را بدانید؟»

یک حالت کمی متفاوت از بالا را هم در نظر بگیریم. شما کماکان تولد اولین فرزندتان را انتظار می‌کشید و او حدود سه ماه دیگر متولد می‌شود. در همین حال از طریق اخبار از یک کشف/اختراغ جدید علمی باخبر می‌شوید که به پزشکان این امکان را می‌دهد که یک بیماری خطرناک موروثی را از طریق یک آزمایش کاملا بی‌ضرر روی جنین تشخیص دهند. شما چکار می‌کنید؟ به صلاح خود می‌دانید که این اطلاعات را به دست بیاورید (بدانید)؟

۲

در آینده‌ی نه چندان دور هستیم. شما می‌توانید با هزینه‌ای اندک نقشه‌ی ژنتیکی خود را دریافت کنید و همراه با آن گزارشی دریافت کنید که به شما اطلاعات مهمی در مورد احتمال ابتلا به بیماری‌های مختلف می‌دهد. مثلا ممکن است بر اساس این گزارش بدانید که احتمال این‌که شما در سنین بالای ۵۰ سالگی به بیماری خطرناک ایکس که هیچ درمانی هم ندارد مبتلا شوید ۸۰٪ است. نظیر این احتمالات را برای سایر بیماری‌های خطرناک دیگر نیز دریافت خواهید کرد. شما چکار می‌کنید؟ آیا به صلاح خود می‌دانید که این اطلاعات را به دست بیاورید (بدانید)؟

یک حالت کمی متفاوت از بالا را هم در نظر بگیریم. فرض کنید دانش و فن‌آوری به مرحله‌ای از پیشرفت رسیده که به شما این امکان را می‌دهد که از همان سنین جوانی، طول عمر تقریبی خود را بدانید. مثلا شما در بیست‌سالگی می‌توانید بدانید که چنان‌چه در اثر سانحه‌ای کشته نشوید، مرگ شما به احتمال ۸۰٪ قبل از سن ۷۰ سالگی خواهد بود. شما چکار می‌کنید؟ آیا به صلاح خود می‌دانید که این اطلاعات را به دست بیاورید (بدانید)؟

۳

به نظر می‌رسد فرزند شما که در سنین بلوغ به سر می‌برد از کنترل‌تان خارج می‌شود. او بعضا دیر به خانه می‌آید و با افرادی معاشرت‌ می‌کند که از کم و کیف آن‌ها کم اطلاع هستید. به صورت کلی شما نگرانی اساسی ندارید، چرا که شناخت عمومی‌ای که از فرزندتان دارید به شما یک اطمینان نسبی از وضعیت او می‌دهد. اما این به آن معنا نیست که خیال‌تان صد در صد راحت باشد. یک روز که فرزند شما به خانه می‌آید شما شک خفیفی می‌کنید که او مواد مخدر مصرف کرده است. با توجه به اهمیت موضوع سوالاتی (مستقیم یا غیرمستقیم) از فرزند خود می‌پرسید و او با قاطعیت مصرف هر نوع ماده‌ی مخدر را انکار می‌کند. مدتی می‌گذرد. شما هیچ نشانه‌ای نمی‌بینید که شک شما را تقویت کند و تا حد زیادی متقاعد شده‌اید که یا اصولا مواد مخدری مصرف نشده و فرزند شما راست گفته و یا این‌که مورد یاد شده یک تجربه‌ی یکباره بوده و قرار نیست تکرار شود. با توجه به شغل‌تان، این امکان را دارید که در صورتی که بخواهید، وسایل شخصی فرزندتان را در آزمایشگاه آنالیز کنید و متوجه شوید که آیا نشانه‌ای از مواد مخدر در آن‌ها یافت می‌شود یا خیر. اگر نتیجه‌ی آزمایش منفی باشد خیال‌تان راحت می‌شود، اما اگر نتیجه‌ی آزمایش مثبت باشد اعتمادتان به فرزندتان خدشه‌دار خواهد شد.  شما چکار می‌کنید؟ آیا به صلاح خود می‌دانید که بدانید فرزند شما به شما راست یا دروغ گفته است؟‌

۴

شما در یک خانواده‌ی مذهبی یا دست کم خداباور بزرگ شده‌اید و تا امروز از باور به این‌که یک خالق هوشمند و قدرتمند و حامی انسان (مثلا چیزی شبیه به خداوند در ادیان ابراهیمی) جایی نزدیک یا دور حضور دارد و مراقب شماست، یا دست کم در مواقع بحران طرف گفتگو یا تکیه‌گاه معنوی شماست بهره‌ جسته‌اید. شرایط ذهنی شما تا حدی عوض شده است. آن‌چه روزگاری برای شما یک موضوع غیرقابل تحلیل می‌بود، امروز مفهومی است که در صورتی که بخواهید می‌توانید آن‌را به کمک علم و فلسفه مورد کنکاش و کنجکاوی قرار دهید. به عبارت دیگر،‌ شما می‌دانید که چنان‌چه بخواهید، می‌توانید باور خود مبنی بر وجود خالق را مورد ارزیابی دقیق قرار دهید و ماحصل این ارزیابی چنین خواهد بود: یا باور شما تایید خواهد شد و یا به کلی رد می‌شود. اگر باور شما تایید شود چیز جدیدی به دست نیاورده‌اید. اما اگر باورتان رد شود، شما برای همیشه خدای‌تان را از دست می‌دهید و جایگزینی هم برایش ندارید. شما چکار می‌کنید؟ آیا به صلاح خود می‌دانید که بدانید باور شما به چنین خالقی درست یا نادرست بوده است؟‌

۵

سال‌ها پیش شما به شدت افسرده بودید. تا حدی که حتی به فکر خودکشی هم افتاده بودید. با کمک گرفتن از مجموعه‌ای از خدمات درمانی و مشاوره‌ای شما به تدریج بهتر شدید و به تدریج داستان به فراموشی سپرده شد. سال‌هاست که شما به آن روزهای سخت و تاریک نمی‌اندیشید. تا امروز. موقع خانه‌تکانی متوجه جعبه‌ای قرص می‌شوید که انتهای یکی از قفسه‌های دارو خاک گرفته است. به خاطر می‌آورید که این دارو، داروی اصلی‌ای است که آخرین معالج شما به شما داده بود و این دارو بود که در نهایت منجر به بهبود شما شد. افکار و احساسات متفاوت و متناقضی به شما هجوم می‌آورند: نکند این قرص‌ها شبه‌دارو (Placebo) بوده باشند؟ امروز شما این امکان را دارید که به سادگی دارو را آزمایش کنید و متوجه شوید که واقعی است یا شبه‌دارو. اگر نتیجه‌ی‌ آزمایش نشان دهد که دارو واقعی بوده است چیزی از دست نمی‌دهید، اما اگر معلوم شد شبه‌دارو بوده چطور؟ در این صورت خیلی چیزهاست که باید روشن شود. پس اگر بهتر شدن حال شما به خاطر تاثیر مواد دارویی نبوده پس به خاطر چه بوده؟ به خاطر گفتگوهایی که با متخصص معالج خود داشته‌اید؟ اما شبه‌دارو بودن این قرص‌ها نشان خواهد داد که او نیز با شما روراست نبوده. اما آیا شما خود را می‌شناسید؟ دقیقا چه چیزی نسبت به آن دوران تغییر کرده است که امروز افسرده نیستید و آن روز بودید؟ همان‌طور که به جعبه‌ی خاک گرفته‌ی قرص‌ها نگاه می‌کنید جایی در ذهن‌تان فشرده می‌شود و احساس می‌کنید دریچه‌ای که فکر می‌کردید برای همیشه بسته شده است به سوی دنیای تاریکی‌ها باز می‌شود. دست‌هایتان می‌لرزد…

شما چکار می‌کنید؟ آیا به صلاح خود می‌دانید که موضوع را بیشتر از این دنبال کنید و بدانید داروها واقعی بوده‌اند یا شبه‌دارو؟

۶

شما مسئول یک عملیات صحرایی هستید که به صورت شبانه‌روزی ادامه دارد. شما از یک‌سو آدم قانون‌گرایی هستید و از طرف دیگر می‌دانید که شرایط معیشتی کارگران شما مناسبت نیست و بسیاری از آن‌ها ممکن است هفته‌ها از خانواده‌ی خود که در روستاهای اطراف زندگی می‌کنند دور باشند. بر اساس ضوابط اجرایی، هیچ‌کدام از کارگران حق ندارد در پایان شیفت کاری خود به روستای محل زندگی خود برگردد (تردد کند). شما تا حد امکان مراقب هستید که این قانون اجرا شود و چنان‌چه مورد اضطراری‌ای پیش نیامده باشد، به کسی اجازه نمی‌دهید کمپ صحرایی را به مقصد خانه‌اش ترک کند. در عین حال شما شک دارید که عده‌ای از کارگران بدون اطلاع شما کماکان این‌کار را می‌کنند و گاه و بی‌گاه از فرصت استراحت خود استفاده می‌کنند و به خانواده‌های خود سر می‌زنند. در صورتی که بخواهید می‌توانید با افزایش کنترل و نظارت چنین حرکت‌های غیرقانونی‌ای را شناسایی کنید و با خاطیان برخورد کنید اما در عین حال بر این باور هستید که تعداد کارگرانی که چنین کاری می‌کنند زیاد نیست و ریسک بالایی هم برای خود یا فعالیت شما ایجاد نمی‌کنند. در صورتی که «بدانید» کدام کارگرها کی اقدام به چنین سفرهایی می‌کنند چاره‌ای نخواهید داشت جز‌آن‌که جلوی آن‌ها را بگیرید.

شما چکار می‌کنید؟ آیا به صلاح می‌دانید که در موضوع تفحص کنید و مانع از تردد احتمالی برخی کارگران محلی به روستایشان شوید یا مادامی که موضوع را حاشیه‌ای تشخیص می‌دهید، ترجیح می‌دهید از جزییات این داستان بی‌خبر باشید؟

در همین رابطه قبلا نوشته بودم «چه وقت‌هایی جهل خوب است؟». 


با توجه به فیلتر بودن بامدادی در ایران، لطفا مطالب آن‌را از طریق اشتراک در خوراک آن پی‌گیری کنید. استفاده از مطالب و عکس‌های منتشر شده در وبلاگ‌ها و فوتوبلاگ‌های من به شرط «نقل قول دقیق»، «ذکر ماخذ» و «ارجاع لینک به اصل پست» بلا مانع است. در ضمن جهت گفتگو و تبادل نظر، شما را به حضور و مشارکت در گوگل‌پلاس دعوت می‌کنم.


دسته‌بندی شده در: فلسفه و منطق, زندگی